تأثیر هیپوکلروس اسید بر کاهش تشکیل اسکار پوستی
مقدمه‌ای بر مدیریت بهینه زخم
مراقبت‌های قبل و بعد از عمل جراحی و مدیریت اسکار همواره از دغدغه‌های اصلی بیماران و پزشکان بوده است. برآوردها نشان می‌دهند که سالانه حدود 100 میلیون نفر در کشورهای توسعه‌یافته به دلیل جراحی‌های انتخابی یا آسیب‌های ناشی از تروما دچار اسکار می‌شوند. از این تعداد، حدود 15 درصد با اسکارهای برجسته یا هایپرتروفیک (HTS) مواجه می‌شوند. این نوع اسکارها علاوه بر تأثیرات جسمی مانند خارش، سفتی، جمع‌شدگی پوست، حساسیت به لمس و درد، اثرات روانی و اجتماعی قابل‌توجهی نیز دارند. اسکارهای بدشکل می‌توانند منجر به کاهش اعتماد به نفس، اختلال در فعالیت‌های روزانه و حتی اضطراب و افسردگی شوند.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که التهاب مزمن در محل زخم نقش مهمی در ایجاد اسکارهای برجسته ایفا می‌کند. این التهاب باعث افزایش فعالیت فیبروبلاست‌ها و در نتیجه، رسوب بیشتر ماتریکس خارج سلولی می‌شود که به تشکیل اسکار می‌انجامد. بنابراین، کنترل التهاب و ضدعفونی مناسب ناحیه زخم، نقش اساسی در جلوگیری از تشکیل اسکارهای ناخواسته دارد.
در این میان، هیپوکلروس اسید (HOCl) به عنوان یک ماده ضدعفونی‌کننده مؤثر، به‌طور ویژه در مدیریت زخم‌ها و جلوگیری از عفونت‌های پس از جراحی اهمیت پیدا کرده است. خواص ضدالتهابی و ضدباکتریایی این ماده، نه‌تنها از عفونت میکروبی جلوگیری می‌کند بلکه با کاهش التهاب، به تسریع روند بهبود زخم و کاهش تشکیل اسکارهای برجسته کمک می‌کند. مطالعات بالینی نشان داده‌اند که HOCl با اثربخشی بالا در از بین بردن عوامل پاتوژن و در عین حال محافظت از سلول‌های سالم، ابزاری کارآمد برای بهینه‌سازی روند ترمیم زخم و جلوگیری از اسکارهای ناخواسته است.
این شواهد علمی نشان‌دهنده این است که استفاده از HOCl در مراقبت‌های پس از جراحی و مدیریت زخم می‌تواند تأثیر قابل توجهی در کاهش تشکیل اسکارهای برجسته و بهبود سریع‌تر زخم‌ها داشته باشد.
فهرست مطالب
فرآیند سه‌مرحله‌ای ترمیم زخم: از التهاب تا بازسازی
ترمیم زخم یک فرآیند پیچیده و چندمرحله‌ای است که در آن واکنش‌های بیولوژیکی منظم و هماهنگ برای بازسازی بافت آسیب‌دیده به وقوع می‌پیوندد. این فرآیند شامل سه مرحله اصلی است: التهاب (Inflammatory)، تکثیر سلولی (Proliferative) و بازسازی (Remodeling).
در مرحله التهاب، اولین پاسخ بدن به آسیب رخ می‌دهد. سلول‌های ایمنی به محل زخم جذب می‌شوند و مولکول‌هایی به نام سایتوکاین‌ها شروع به ترشح و فعالیت می‌کنند. سایتوکاین‌ها، که به عنوان مولکول‌های سیگنال‌دهنده سلولی شناخته می‌شوند، با تحریک حرکت سلول‌ها به سمت محل آسیب، به بدن در مقابله با عفونت‌ها و کاهش التهاب کمک می‌کنند.
پس از مرحله التهاب، مرحله تکثیر سلولی آغاز می‌شود. در این مرحله، سلول‌های جدید برای جایگزینی بافت‌های آسیب‌دیده شروع به تولید می‌شوند. این مرحله قبل از اتمام کامل التهاب شروع می‌شود و حتی در هنگام شروع مرحله بازسازی نیز ادامه پیدا می‌کند.
در نهایت، مرحله بازسازی یا مدل‌سازی، که فرآیند نهایی ترمیم زخم است، نقش حیاتی در شکل‌گیری اسکار دارد. بافت‌های تازه تشکیل‌شده تغییر شکل می‌دهند تا به استحکام و ساختار نهایی خود برسند. با اینکه بخش عمده‌ای از این مرحله در ماه‌های ابتدایی تکمیل می‌شود، استحکام و ظاهر نهایی اسکار ممکن است تا مدت‌ها پس از آن به بهبود خود ادامه دهد.
این سه مرحله با هم همپوشانی دارند و به صورت موازی پیش می‌روند. بنابراین، پیگیری مداوم مراقبت از زخم طی این فرآیند پویا، به‌ویژه در ماه‌های اولیه، بسیار مهم است تا از ایجاد اسکارهای برجسته و پایدار جلوگیری شود.
مراحل ترمیم زخم شامل التهاب (inflammatory )، تکثیر سلولی (proliferative) و بازسازی (remodeling)
تشکیل اسکار: تأثیر مراحل ترمیم زخم و کنترل آن
تشکیل اسکار یک فرآیند پیچیده و کاملاً وابسته به کنترل دقیق تمامی مراحل ترمیم زخم است. همان‌طور که پیش‌تر توضیح داده شد، تعداد زیادی مولکول سیگنال‌دهنده مانند سایتوکاین‌ها در تنظیم این فرآیند پیچیده نقش دارند. این مولکول‌ها به هماهنگی فعالیت‌های سلولی در مراحل التهاب، تکثیر و بازسازی کمک می‌کنند و به ترمیم بافت آسیب‌دیده سرعت می‌بخشند.
یکی از عوامل کلیدی در تشکیل اسکار، تولید و تخریب مداوم کلاژن است. کلاژن، به عنوان یکی از مهم‌ترین اجزای ماتریکس خارج سلولی، در بازسازی بافت زخم نقش اساسی دارد. فرآیند تولید و تجزیه کلاژن حتی تا 6 ماه پس از بروز زخم ادامه دارد و همین موضوع تأثیر مستقیمی بر بازسازی ماتریکس زخم بالغ و ظاهر نهایی اسکار دارد. به همین دلیل، مراقبت و کنترل دقیق در مراحل ترمیم زخم می‌تواند به کاهش ایجاد اسکارهای برجسته و بهبود کیفیت بافت بازسازی‌شده کمک کند.
انواع اسکار
انواع مختلفی از اسکار می‌توانند روی پوست ایجاد شوند، اما اسکارهای ناشی از جراحی به طور کلی در دو نوع اصلی دیده می‌شوند: اسکارهای هایپرتروفیک (Hypertrophic Scars یا HTS) و اسکارهای کلوئیدی (Keloid Scars). هر دو نوع اسکار به تولید و تجمع بیش از حد کلاژن در محل زخم مرتبط هستند، اما تفاوت‌های قابل توجهی در شکل‌گیری و گسترش آن‌ها وجود دارد.
⦁ اسکار هایپرتروفیک (HTS) این نوع اسکار به صورت ضخیم، پهن و برجسته در محل آسیب‌دیدگی پوست ایجاد می‌شود. هنگامی که زخم به مراحل نهایی ترمیم خود می‌رسد، سایتوکاین‌های خارج سلولی در تنظیم فرآیند تولید کلاژن نقش مهمی ایفا می‌کنند. در حالت طبیعی، این سایتوکاین‌ها با برش رشته‌های اضافی کلاژن، سیگنال توقف تولید کلاژن را به سلول‌ها می‌فرستند. اما گاهی اوقات به دلیل عوامل ژنتیکی یا محیطی، این فرآیند مختل می‌شود و سلول‌های ناحیه زخم به تولید کلاژن ادامه می‌دهند، که منجر به تشکیل اسکار هایپرتروفیک می‌شود. در این نوع اسکار، تکثیر الیاف کلاژن به شکل نرمال در بافت‌های اطراف زخم رخ می‌دهد، اما کلاژن‌سازی بیش از حد در ناحیه زخم مختل می‌شود و به شکل برجسته و ضخیم باقی می‌ماند.
⦁ اسکار کلوئید بر خلاف اسکارهای هایپرتروفیک که فقط در ناحیه زخم محدود می‌شوند، اسکارهای کلوئید فراتر از مرزهای زخم اصلی گسترش می‌یابند. در این نوع اسکار، مهار نشدن تولید کلاژن باعث می‌شود که کلاژن‌سازی حتی در طول مرحله بازسازی (بین 6 تا 18 ماه پس از بروز زخم) ادامه یابد. این اسکارها به تدریج رشد می‌کنند و از ناحیه زخم اولیه فراتر رفته، به شکلی نامنظم و بزرگ‌تر در پوست ظاهر می‌شوند.
هر دو نوع اسکار ممکن است ظاهر ناخوشایندی داشته باشند و باعث ایجاد مشکلات جسمی و روانی برای فرد شوند، اما به دلیل تفاوت در روند گسترش و شدت، نیاز به درمان‌های متفاوتی دارند. کنترل و مدیریت این اسکارها مستلزم نظارت مداوم بر مراحل ترمیم زخم و استفاده از روش‌های موثر برای جلوگیری از تولید بیش از حد کلاژن است.
اسکار هایپرتروفیک و اسکار کلوئید
| کلوييد | اسکارهيپرتروفيک |
|---|---|
|
از حاشيه‌هاي زخم اصلي فراتر مي‌رود |
محدود به حاشيه‌هاي زخم اصلي باقي مي‌ماند |
|
معمولا روي پوست قفسه سینه، شانه‌ها و بازوها، لاله گوش و گونه‌ها ايجاد مي‌شود |
در هر نقطه‌اي از بدن ايجاد مي‌شود و روي سطوح اکستانسور مفاصل شايع است |
|
سال‌ها رشد مي‌کند |
با گذشت زمان پسرفت مي‌کند |
|
از کلاژن ضخيم تشکيل شده است |
رشته‌هاي کلاژن ضخيم کمتري دارد |
|
ماتريکس آن موکوييد است |
ماتريکس موکوييد اندکي دارد |
|
ضخامت بيش از 4 ميلي‌متري آن باقي مي‌ماند |
با گذشت زمان به صورت خود به خود مسطح مي‌شود |
|
پس از 3 ماه يا بيشتر ايجاد مي‌گردد |
ظرف مدت يک ماه ظاهر مي‌شود |
|
در پوست‌هاي تيره شايع‌تر است |
همراهي کمتري با پيگمنتاسيون پوست دارد |
ضدعفونی‌کننده‌های متداول در مراحل قبل و بعد از جراحی
انتخاب ضدعفونی‌کننده‌های مناسب در مراقبت از زخم‌های جراحی نقش حیاتی دارد. در زیر، چهار ضدعفونی‌کننده رایج که در فرآیندهای پزشکی، درماتولوژی و زیبایی استفاده می‌شوند، مورد بررسی قرار می‌گیرند:
⦁ ایزوپروپیل الکل
مزایا: ارزان و در دسترس.
معایب: باعث سوزش پوست می‌شود، تأثیر ضدعفونی‌کننده کوتاه‌مدت دارد، فعالیت ضد میکروبی پایدار ندارد و قابل اشتعال است.
⦁ پوویدون آیداین (بتادین)
مزایا: سریع‌الاثر و مؤثر در کشتن میکروب‌ها.
معایب: در مواجهه با خون و خلط غیرفعال می‌شود و اثربخشی آن کاهش می‌یابد.
⦁ کلرهگزیدین
مزایا: دارای فعالیت ضد میکروبی پایدار و طولانی‌مدت.
معایب: برای چشم سمی است و می‌تواند به قرنیه آسیب بزند. همچنین برای گوش‌ها، به‌ویژه گوش میانی، خطرناک است.
⦁ هیپوکلروس اسید (HOCl)
مزایا: یک اسید ضعیف و اکسیدکننده قوی است که به‌طور طبیعی توسط گلبول‌های سفید در بدن تولید می‌شود. این ماده دارای خواص ضدعفونی‌کننده و ضدالتهابی قوی است و در از بین بردن میکروب‌ها مؤثر است، در حالی که به سلول‌های سالم آسیبی نمی‌زند.
ادامه مراقبت‌ها پس از جراحی
پس از عمل جراحی، باید مراقبت‌های پوستی به مدت چندین ماه ادامه یابد، به‌ویژه در طول مراحل بازسازی زخم. مدیریت زخم و ضدعفونی مرتب، به کاهش خطر عفونت و بهبود کیفیت ترمیم کمک می‌کند.
درمان اسکار: نقش هیپوکلروس اسید در بهبود زخم و کاهش اسکار
روش‌های مختلفی برای درمان اسکار وجود دارد که شامل جراحی، لیزر درمانی، تزریق استروئید و استفاده از محصولات موضعی مانند ژل‌های گیاهی و ژل‌های سیلیکونی است. یکی از جدیدترین درمان‌های موضعی، ژل هیپوکلروس اسید (HOCl) است که به‌طور خاص برای بهبود ظاهر اسکارها، تسکین خارش و کاهش درد ناشی از اسکار استفاده می‌شود. هیپوکلروس اسید در این ژل مشابه نوعی است که به‌طور طبیعی توسط بدن تولید می‌شود و مزیت بزرگ آن این است که بدون تحریک، حساسیت یا سمیت به سلول‌های پوستی عمل می‌کند.
بررسی عملکرد هیپوکلروس اسید توسط متخصصان
در اواخر سال 2018، گروهی از متخصصان درماتولوژی و جراحی پلاستیک با تجربه، گرد هم آمدند تا تجربیات بالینی و مطالعات موجود در مورد استفاده از HOCl تثبیت‌شده موضعی را بررسی کنند. آن‌ها روی تأثیر هیپوکلروس اسید در بهبود زخم و مدیریت اسکارهای جراحی و زیبایی توافق داشتند. پروسیجرهای زیبایی مورد بحث این گروه شامل خدمات پوستی (مانند بوتاکس، میکرونیدلینگ، لیزر) و جراحی‌های زیبایی (مانند بلفاروپلاستی و بوکال فت) بود.
هیپوکلروس اسید و فرآیند ترمیم اسکار
مطالعات نشان می‌دهند که کاهش التهاب و تورم پس از جراحی نقش مهمی در کاهش شدت اسکار دارد. اگر بتوانیم در مراحل اولیه پس از جراحی، التهاب را کنترل کنیم، احتمال شکل‌گیری اسکارهای برجسته کمتر خواهد بود. در این میان، هیپوکلروس اسید به دلیل اثرگذاری‌اش بر تمامی مراحل بهبود زخم (التهاب، تکثیر سلولی، و بازسازی) در سطح سلولی، نقش مهمی در بهبود زخم و کاهش اسکار دارد.
ترکیب هیپوکلروس اسید و سیلیکون در درمان اسکار
تحقیقات نشان می‌دهند که ترکیب هیپوکلروس اسید با سیلیکون، به دلیل اثربخشی آن در مدیریت و درمان اسکارهای هایپرتروفیک (HTS) و کلوئید، مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. هیپوکلروس اسید یک ضدعفونی‌کننده امن و مؤثر است و سیلیکون نیز بیش از 30 سال است که به‌عنوان یک ماده شناخته‌شده در درمان اسکارها مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخلاف سایر محصولات سیلیکونی، هیدروژل ترکیبی شامل HOCl و سیلیکون را می‌توان مستقیماً بلافاصله پس از جراحی روی محل زخم استفاده کرد.
در یک مطالعه مقایسه‌ای، عملکرد ژل حاوی سیلیکون و هیپوکلروس اسید با ژل 100% سیلیکونی روی بیماران مبتلا به اسکارهای هایپرتروفیک یا کلوئید بررسی شد. نتایج نشان داد که هر دو گروه در شاخص‌هایی مانند درد، خارش، تراکم عروق، انعطاف‌پذیری پوست، و ارتفاع اسکار بهبود یافتند، اما ژل حاوی هیپوکلروس اسید در تمامی شاخص‌ها نتایج بهتری را ارائه داد. درصد بهبودی در مقایسه بین دو گروه نیز به‌طور چشمگیری به نفع ژل حاوی HOCl بود.
بیمار با اسکار هایپرتروفیک خطی که در مدت 3-6ماه پس از جراحت ایجاد شده بود. او 8 هفته درمان با ژل اسکار HOCl دریافت کرد. . در هفته 8، هفته 12 و هفته 16 مقیاس اسکار ونکوور (VSS) از نظر تراکم عروق خونی، انعطاف پذیری، خارش و ارتفاع اسکار بررسی شد که تمامی موارد کاهش چشمگیری داشتند. تصویر الف) قبل از درمان و ب) پس از درمان با ژل هیپوکلروس اسید
بیمار با اسکار هایپرتروفیک خارش دار که در مدت 6-9 ماه پس از جراحی بر بازوی چپ ایجاد شده بود. او 8 هفته درمان با ژل اسکار HOCl دریافت کرد. در هفته 8، هفته 12 و هفته 16 مقیاس اسکار ونکوور (VSS) از نظر تراکم عروق خونی، انعطاف پذیری، خارش و ارتفاع اسکار بررسی شد که تمامی موارد کاهش چشمگیری داشتند. تصویر الف) قبل از درمان و ب) پس از درمان با ژل هیپوکلروس اسید
نحوه استفاده ازفراورده های HOCl
⦁ اسپری و ژل حاوی هیپوکلروس اسید
⦁ ترکیب هیپوکلروس اسید و ژل سیلیکون
نحوه استفاده از اسپری و ژل حاوی هیپوکلروس اسید
این محصول در دو فرم اسپری و ژل عرضه می‌شود و می‌تواند به کاهش التهاب در حین جراحی و مدیریت اسکار در ترکیب با سایر محصولات کمک کند. پانل متخصصان توصیه کردند که اسپری در مراحل مختلف فرایندهای پوستی و زیبایی به‌کار گرفته شود.
⦁ آماده‌سازی قبل از عمل: استفاده از اسپری روی صورت برای پاکسازی و پیشگیری از عفونت قبل از شروع کار بر روی پوست بیمار.
⦁ پس از عمل جراحی: اسپری کردن بلافاصله بعد از پروسیجرهایی مانند لیزر ری‌سرفیسینگ برای کاهش التهاب و تسریع بهبودی. توصیه می‌شود اسپری با یک نرم‌کننده برای افزایش رطوبت ترکیب شود.
⦁ مراقبت‌های پس از عمل در منزل: اسپری باید به مدت 1 هفته، 3 تا 4 بار در روز استفاده شود تا التهاب کاهش یابد و بهبودی سریع‌تر انجام گیرد.
نحوه استفاده از ژل سیلیکونی حاوی هیپوکلروس اسید
پانل متخصصان بر اهمیت تجویز این محصول بر روی بخیه‌ها و پس از جراحی به‌ویژه برای جلوگیری از تشکیل اسکارهای اولیه تاکید کرده اند:
⦁ لیفت صورت: استفاده از ژل بلافاصله پس از برداشتن بخیه‌ها توصیه می‌شود و باید حداقل تا 90 روز ادامه یابد.
⦁ بیوپسی (نمونه‌برداری): برای زخم‌های ناشی از بیوپسی، محصول باید به مدت 30 روز استفاده شود.
⦁ زخم‌هایی که بخیه نمی‌خورند (secondary intent healing wounds): برای این نوع زخم‌ها، محصول باید به مدت 180 روز مورد استفاده قرار گیرد.
این محصول به دلیل سرعت خشک شدن بیشتر در مقایسه با سایر ژل‌های مبتنی بر سیلیکون، توسط متخصصان توصیه می شود.
نتیجه‌گیری: هیپوکلروس اسید در مدیریت اسکار
برای پزشکانی که در حوزه‌های جراحی و زیبایی فعالیت می‌کنند، مدیریت اسکار و ترمیم زخم چالشی دائمی محسوب می‌شود. بر اساس مطالعات و تجربیات بالینی، هیپوکلروس اسید (HOCl) به‌عنوان یک عامل ضد التهاب، ضد عفونی‌کننده، و ترمیم زخم به‌طور مؤثر عمل کرده و می‌تواند پیشگیری و درمان اسکارهای هایپرتروفیک (HTS) و کلوئید را تسهیل کند. با افزایش اکسیژن‌رسانی به محل زخم و کاهش التهاب، هیپوکلروس اسید به‌عنوان اولین خط درمانی برای پیشگیری از ایجاد اسکار بدفرم در مرحله بازسازی شناخته شده است.
این ترکیب می‌تواند در مراقبت‌های پس از عمل، پیشگیری از عفونت و بهبود زخم به‌طور گسترده استفاده شود و جایگاه ویژه‌ای در پروسیجرهای زیبایی و پزشکی دارد. به همین دلیل، متخصصان به این نتیجه رسیده‌اند که هیپوکلروس اسید در کنار ژل سیلیکون به‌عنوان یکی از مؤثرترین روش‌های مدیریت اسکار می‌تواند در روند درمانی پس از جراحی‌ها و پروسیجرهای پوستی مورد استفاده قرار گیرد.
| سویه باکتری | دسته بندی براساس متد رنگ‌آمیزی گرم | درصد عملکرد باکتری کشی | ||
|---|---|---|---|---|
|
پورفیروموناس ژینژیوالیس |
منفی |
۹۹/۹۹۹ |
||
|
پرووتلا اینترمدیا |
منفی |
۹۹/۹۹۹ |
||
|
پرووتلا نایجرسنس |
منفی |
۹۹/۹۹۹۹ |
||
|
فوزوباکتریوم نوکلئاتوم |
منفی |
۹۹/۹۹۹۹ |
||
|
استرپتوکوکوس موتانس |
مثبت |
۹۹/۹۹۹۹ |
||
|
استرپتوکوکوس سوبرینوس |
مثبت |
۹۹/۹۹۹ |
||
|
استرپتوکوکوس گوردونی |
مثبت |
۹۹/۹۹ |
||
|
استرپتوکوکوس اورالیس |
مثبت |
۹۹/۹۹۹۹۹ |
||
|
استرپتوکوکوس سالیواریوس |
مثبت |
۹۹/۹۹۹۹ |
||
