براساس برآورد فدراسیون بینالمللی دیابت (IDF) در سال 2024، تعداد افراد مبتلا به دیابت در جهان حدود 415 میلیون نفر است و پیشبینی میشود که این تعداد تا سال 2040 به 642 میلیون نفر افزایش یابد. دیابت شیرین (Diabetes mellitus) یک بیماری متابولیک است که با افزایش سطح قند خون مشخص میشود.
دیابت نوع 1 و نوع 2 دو زیرگروه اصلی دیابت هستند که هر یک به شکل متفاوتی بر توانایی بدن برای مدیریت قند خون تأثیر میگذارند. با این حال، هر دو نوع دیابت میتوانند به عوارض جدی منجر شوند، از جمله یکی از خطرناکترین آنها، زخم پای دیابتی (Diabetic Foot Ulcer-DFU) است.
فهرست مطالب
زخم پای دیابتی چیست؟
زخم پای دیابتی یکی از عوارض شایع دیابت است که در بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 و نوع 2 مشاهده میشود. این زخمها معمولاً بهصورت باز و چرکی در ناحیه پا و بهویژه در کف پاها شکل میگیرند. در افراد دیابتی، زخمهای کوچک یا آسیبهای پوستی ساده میتوانند به سرعت به زخمهای مزمن تبدیل شوند و به دلیل ضعف در سیستم ترمیم بدن، بهبود نمییابند. این زخمها میتوانند منجر به عفونتهای شدید و حتی قطع عضو شوند

چگونه زخم پای دیابتی تشکیل میشود؟
زخم پای دیابتی معمولاً از ترکیب چندین عامل به وجود میآید:
⦁ نوروپاتی محیطی (آسیب به اعصاب): دیابت با گذشت زمان میتواند باعث آسیب به اعصاب محیطی شود که منجر به از دست دادن حس در پاها میشود. این شرایط که “نوروپاتی دیابتی” نام دارد، باعث میشود فرد متوجه آسیبهای کوچک به پاهای خود نشود، مانند زخمهای کوچک، بریدگیها یا تاولها. بدون درد و آگاهی، این زخمها به مرور زمان عمیقتر میشوند و به زخمهای مزمن تبدیل میگردند.
⦁ اختلال در گردش خون (بیماری عروق محیطی): دیابت باعث کاهش جریان خون به اندامهای پایینی، بهویژه پاها، میشود. این وضعیت که به “بیماری عروق محیطی” شناخته میشود، موجب میشود که خون و اکسیژن بهطور کافی به بافتهای پا نرسد. کاهش خونرسانی، ترمیم زخمها را بهشدت کند میکند و محیطی هیپوکسیک ایجاد میکند که منجر به مرگ سلولی و نکروز بافتی میشود.
⦁ ضعف سیستم ایمنی: افراد مبتلا به دیابت دارای ضعف در عملکرد سیستم ایمنی هستند. این باعث میشود که بدن آنها به درستی نتواند با عفونتها مقابله کند. از طرف دیگر، افزایش سطح قند خون محیط مناسبی برای رشد باکتریها فراهم میکند که باعث افزایش خطر عفونت در زخمها میشود.
⦁ مکانیک غیرطبیعی پا: دیابت میتواند باعث تغییرات ساختاری در پاها شود، مانند افزایش فشار بر قسمتهای خاصی از پا (مثلاً کف پا). این فشار مداوم میتواند منجر به ایجاد زخمها در این نواحی شود. به دلیل ضعف در حس عصبی، فرد ممکن است تا زمانی که زخم عمیق و عفونی شود، از وجود آن بیخبر باشد.
پیامدها و خطرات:
در صورتی که زخم پای دیابتی به درستی مدیریت نشود، به عفونتهای شدید منجرمی شود که در برخی موارد منجر به گانگرن (قانقاریا) و نهایتاً قطع عضو میگردد. بر اساس آمارها، بیش از 80 درصد موارد قطع عضو غیرتروماتیک (غیرحادثهای) در افراد مبتلا به دیابت به دلیل زخم پای دیابتی رخ میدهد.
بنابراین، شناخت عوامل ایجاد زخم پای دیابتی و مدیریت صحیح آنها، از طریق مراقبتهای مناسب، نظارت مداوم بر پاها، و درمانهای پیشرفته زخم، میتواند به جلوگیری از عوارض شدید این بیماری کمک کند


زخم پای دیابتی
سطوح مختلف زخم پای دیابتی. از چپ به راست: پای سالم، زخم سطحی، زخم عمیق، استیت (التهاب استخوان)، قانقاریای جزئی، قانقاریا
محصولات رایج برای درمان زخم دیابتی
پانسمان حاوی نانوذرات نقره: پانسمانهای حاوی نانوذرات نقره بهطور گستردهای در مدیریت زخمهای دیابتی استفاده میشوند.
⦁ مزایا: کاهش عوارض جانبی، راحتی بیماران، دسترسی آسان، و امکان استفاده در انواع مختلف زخمها.
⦁ معایب: قیمت نسبتاً بالا.
پراکسید هیدروژن: پراکسید هیدروژن یکی از رایجترین ضدعفونیکنندهها برای شستشوی زخم پای دیابتی است.
⦁ مزایا: بهراحتی در دسترس است.
⦁ معایب: سمیت بالا برای لایههای اپیتلیوم (پوست تازه تشکیلشده). این ماده فیبروبلاستها (سلولهای مسئول بهبود و بازسازی پوست) را از بین میبرد و ممکن است به سلولهای طبیعی اطراف زخم نیز آسیب برساند.
پوویدون آیوداین (بتادین): بتادین یک ضدعفونیکننده مؤثر برای تمیز کردن زخمها است.
⦁ مزایا: توانایی قوی در از بین بردن میکروبها.
⦁ معایب: سمیت سلولی بالا که میتواند ترمیم زخم را مختل کند.
نرمال سالین (سرم شستشو): محلول استریل نرمال سالین بهعنوان پاککننده زخم یا در فرآیند آمادهسازی پیش از پانسمان استفاده میشود.
⦁ مزایا: عدم سمیت سلولی و بیضرر بودن برای بافتهای سالم.
⦁ معایب: خاصیت ضدعفونیکنندگی ندارد و نمیتواند عوامل بیماریزا را از بین ببرد.
هیپوکلروس اسید (HOCl): هیپوکلروس اسید بهعنوان یکی از مؤثرترین محصولات ضدعفونی و ترمیم زخم در مدیریت زخمهای دیابتی شناخته میشود.
⦁ مزایا:
⦁ فعالیت ضد میکروبی قوی: HOCl از طریق تخلیه محتویات درون سلولی، کاهش جذب اکسیژن و مواد مغذی توسط میکروارگانیسمها، و مهار سنتز DNA، پروتئین و ATP، مانع رشد و تکثیر باکتریها، ویروسها، و قارچها میشود.
⦁ تعدیلکننده سیستم ایمنی: HOCl میتواند پاسخهای ایمنی بدن را تنظیم کند و التهابهای مضر مرتبط با زخمهای دیابتی را کاهش دهد.
⦁ خاصیت ضد التهابی: به کاهش تورم، التهاب، و درد در محل زخم کمک میکند و فرآیند بهبودی را تسریع میبخشد.
⦁ ترمیم زخم: HOCl بدون آسیب رساندن به بافتهای سالم، به بهبود و بازسازی بافتهای آسیبدیده کمک میکند.
⦁ برتری HOCl نسبت به سایر ضدعفونیکنندهها: برخلاف محصولات دیگری مانند پراکسید هیدروژن یا پوویدون آیوداین، HOCl سمیت سلولی ندارد و میتواند بهطور همزمان از عفونتها جلوگیری کند و فرآیند بهبود زخم را بدون تأخیر تسریع نماید. همچنین، با وجود اینکه در کاهش التهاب و ترمیم زخم نقش حیاتی دارد، برای بیماران دیابتی که به اختلال در بهبود زخمها مبتلا هستند، گزینه مناسبی بهشمار میرود.
در نتیجه، HOCl به دلیل ویژگیهای منحصربهفرد خود بهعنوان یک انتخاب برتر برای مدیریت زخمهای دیابتی شناخته شده و کاربرد وسیعی پیدا کرده است.
آشنایی بیشتر با هیپوکلروس اسید و اثرات آن بر زخم پای دیابتی
هیپوکلروس اسید (HOCl)، یک مولکول طبیعی است که توسط گلبولهای سفید خون برای مقابله با عوامل بیماریزا تولید میشود. این ترکیب دارای خواص ضد میکروبی و ضد التهابی قدرتمندی است که در برابر طیف وسیعی از میکروارگانیسمها از جمله باکتریها، ویروسها و قارچها موثر است. مهمتر از همه، HOCl بدون آسیبرسانی به سلولهای کراتینوسیت و فیبروبلاست در بهبود زخمها نقش دارد و بر خلاف بسیاری از ضدعفونیکنندهها، غیرسمی است.
مطالعات اخیر نشان میدهد که HOCl به طور قابلتوجهی در مدیریت زخمهای پای دیابتی (DFU) موثر است. این زخمها معمولاً در برابر درمانهای رایج مقاوم هستند و با خطر بالای عفونت و قطع عضو همراهند HOCl در این موارد به کاهش عفونت، کاهش التهاب و بهبود روند ترمیم زخم کمک میکند.
⦁ اثرات ضد میکروبی: HOCl قادر است بهطور موثری باکتریهای مقاوم به دارو مانند Staphylococcus aureus مقاوم به متیسیلین (MRSA) و قارچهایی نظیر Candida را از بین ببرد. همچنین در مقایسه با محلولهای ضدعفونیکنندهی رایج مانند پراکسید هیدروژن و ید، با کاهش التهاب و درد بیمار همراه است.
⦁ بهبود روند ترمیم در موارد کلینیکی: استفاده از پانسمانهای مرطوبشده با HOCl به حذف بافتهای مرده و دبریدمان موثر زخم کمک می کند و نیاز به جراحی را کاهش می دهد.
⦁ کنترل التهاب و کاهش خطر قطع عضو: استفاده از HOCl موجب کاهش التهاب ناشی از عفونت میشود.

مکانیسمهای کلیدی اثر HOCl در ترمیم زخم
هیپوکلروس اسید (HOCl) به عنوان یک ترکیب طبیعی و مولکول دفاعی بدن، نقش حیاتی در بهبود زخمها ایفا میکند. این ماده در چندین سطح به کنترل عفونت، کاهش التهاب، و تحریک بازسازی بافت کمک کرده و فرآیندهای ترمیمی را تسریع میبخشد. در ادامه، مکانیسمهای کلیدی اثر HOCl در ترمیم زخم توضیح داده می شود:
⦁ خواص ضد میکروبی قوی
HOCl قادر است طیف گستردهای از باکتریها، ویروسها و قارچهای موجود در زخمها را از بین ببرد. این امر باعث کاهش بار میکروبی و پیشگیری از عفونتهای ثانویه میشود. باکتریهای بیماریزا مانند استافیلوکوکوس اورئوس و سودوموناس آئروژینوزا که معمولاً با عفونتهای زخم مرتبط هستند، بسیار حساس به هیپوکلروس اسید هستند. HOCl به طور موثر این باکتری ها را از بین می برد و از رشد سایر میکروارگانیسم ها نیز جلوگیری می کند.
برتری HOCl نسبت به سایر ضدعفونیکنندهها این است که بدون ایجاد مقاومت میکروبی یا سوزش، به سرعت عوامل بیماریزا را از بین میبرد. در زخمهای مزمن مانند زخمهای پای دیابتی، این ویژگی به بهبود سریعتر کمک میکند.
⦁ تنظیم پاسخ التهابی و پیشگیری از آسیب اکسیداتیو
مکانیسم ضد التهابی هیپوکلروس اسید شامل جلوگیری از تولید واسطه های التهابی و همچنین مهار فعال سازی سلول های التهابی است. پس از کاهش التهاب، هیپوکلروس اسید موجب تحریک بازسازی بافت و بهبود سریعتر میشود و این به آن معناست که به ایجاد محیطی بهینه برای بهبود زخم کمک میکند. تحقیقات Chopra و همکارانش نشان می دهد حدود 75٪ از بیماران مبتلا به زخم دیابتی دارای اگزودای چرکی غلیظ (ترشحات زخم) هستند و پس از 10 روز استفاده از هیپوکلروس اسید دیگر اثری از ترشحات نیست.
⦁ تحریک بازسازی و رشد بافتی
HOCl تولید فاکتورهای رشد مانند فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF) را افزایش میدهد، که برای رگزایی و تشکیل رگهای خونی جدید حیاتی هستند. این ویژگی در زخمهای مزمن مانند زخم پای دیابتی بسیار مفید است. همچنین، HOCl تولید کلاژن و ماتریکس خارج سلولی را تقویت کرده و به بازسازی سریعتر پوست و دیگر بافتها کمک میکند.
⦁ تسهیل دبریدمان (پاکسازی زخم)
HOCl به حذف بافتهای نکروزه و تمیز نگهداشتن زخمها کمک میکند و فرآیند دبریدمان (حذف بافتهای مرده) را تسهیل مینماید. این امر خطر عفونت را کاهش داده و زمینه را برای ترمیم مؤثر فراهم میکند. HOCl در غلظتهای بالا، موجب تحریک مهاجرت سلول های فیبروبلاست و کراتینوسیت به محل زخم می شود و در عین حال فعالیت MMPها مانند MMP-7، MMP-9 و کلاژنازها را کاهش میدهد. بنابراین HOCl میتواند فعالیت MMP-9 که به عنوان پیشبینیکننده سرعت بهبود زخمهای دیابتی عمل میکند را کاهش داده و باعث تسریع بهبودی شود.
⦁ تثبیت pH محیط زخم
محیط زخم برای ترمیم موثر نیازمند pH مناسب است. HOCl به تنظیم اسیدیته زخم کمک میکند، که این امر موجب فعالسازی آنزیمهای ترمیمی و تکثیر سلولهای جدید میشود. حفظ pH متعادل همچنین به جلوگیری از رشد میکروارگانیسمهای مقاوم کمک میکند.
نتایج تحقیقات بالینی در مورد استفاده از HOCl در بیماران دارای زخم پای دیابتی
محققان با استفاده از محلول هیپوکلروس اسید، درمان موفقیتآمیز زخم پای دیابتی (DFU) را گزارش کردند. هیپوکلروس اسید به دلیل اثربخشی بر پاتوژنهای حساس و مقاوم به دارو، جلوگیری از تشکیل بیوفیلم و کاهش دادن التهاب در این نوع زخم اثرات چشمگیری دارد. روش استفاده به این صورت است که بیماران به صورت روزانه از گازهای جراحی مرطوب شده با HOCl استفاده کردند و روی گاز را با بانداژ کشی میپوشانند.

همچنین براساس مطالعات، هیپوکلروس اسید موجب نرم کردن سطح زخم، مرطوب نگه داشتن بخش های پیوند شده ی پوست، کاهش بوی بد زخم و احساس خوشایند خنک شدن ناحیه زخم می شود. این نتایج نشان می دهد که HOCl به طور موثری برای رفع بسیاری از علائم در طی مراقبت از زخم استفاده می شود.
نتیجه گیری
هیپوکلروس اسید (HOCl) به عنوان یک عامل ضد میکروبی و بهبود دهنده زخم، در درمان زخمهای پای دیابتی تأثیرات مثبت و قابل توجهی نشان داده است. این ترکیب طبیعی، تولید شده توسط گلبولهای سفید خون، قادر است باکتریها، ویروسها و قارچها را از بین ببرد و در نتیجه بار میکروبی زخمها را کاهش دهد. مطالعات نشان دادهاند که HOCl با تحریک تولید کلاژن و فاکتورهای رشد و همچنین تسهیل پاکسازی بافت نکروزه به بهبود فرآیند التیام زخم کمک می کند.علاوه بر این، هیپوکلروس اسید با تأثیر بر پاسخهای التهابی و حفظ pH مناسب در ناحیه زخم، محیطی ایدهآل برای ترمیم بافت فراهم میآورد. در مقایسه با سایر روشهای درمانی، استفاده از پانسمانهای مرطوب شده با HOCl نتایج مثبتی را به دنبال داشته و در مواردی که زخمها با درمانهای رایج بهبود نمییابند، مؤثر واقع شده است. به طور خاص، کاربرد روزانه گاز مرطوب شده با هیپوکلروس اسید به همراه پانسمان مناسب، میتواند روند بهبود زخم پای دیابتی را تسریع کند و احتمال عفونتهای ثانویه را به حداقل برساند. این روش درمانی همچنین به تسکین درد و التهاب در ناحیه زخم کمک میکند و به بیمار این امکان را میدهد تا بهبودی مؤثرتری را تجربه کند. در مجموع، هیپوکلروس اسید به عنوان یک گزینه درمانی نوآورانه برای زخمهای پای دیابتی در نظر گرفته میشود، که میتواند به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کرده و روند درمان را تسریع کند.
